Da su građani odlučivali ko će predvoditi njihove opštine i gradove po većinskom sistemu, mnogi od sadašnjih čelnika, odbornika i „većnika“, sasvim sigurno, ne bi sakupili ni potpise za kandidaturu, a kamoli dobili priliku da odlučuju u njihovo ime – sumirala je utiske stečene tokom serijala istraživačkih tekstova “Partnerstvom kroz decentralizaciju“ Zorica Višnjić, urednica serijala u svom uvodnom obraćanju lokalnim medijima i lokalnim nevladinim organizacijama
Evo nas na kraju još jednog velikog zajedničkog projekta koji oslikava kako danas živi Srbija. Vesti koje su slali novinari iz 15 gradova i opština Kruševca, Velike Plane, Odžaka, Valjeva, Šapca, Loznice, Knjaževca, Sombora, Čačka, Bora, Požarevca, Užica, Sremske Mitrovice, Vranja, Prijepolja svedoče o dugom i tihom propadanju srpske varoši, a sa njom i srednjeg sloja građana kao i o tumaranju države da nađe svoj put izlaska iz krize. Ova godina, sasvim sigirno, neće biti od velike pomoći jer spada u one koju su pojeli izbori jer još uvek u dvadesetak opština i gradova traje bespoštedna borba da se zadrži ili osvoji vlast. Ključni argument dolazećih je da lokalna vlast treba da odslikava centralnu „zbog bolje komunikacije“. Da li to daje za pravo onima koji tvrde da treba preispitati koliko su podobne opštine i gradovi do sada bili favorizovani iz državne kase i koliko je iz nje izdvojeno za „upodobljavanje“ u jeku izborne kampanje?
Ćar odneo vajdu
To, takođe, otvara i pitanje da li će se nastaviti zaostajanje u razvoju pojedinih regiona i kakva je sudbina nerazvijenih opština koje ni do sada nisu bile u interesnoj sferi nijedne vlasti? Ministarka za regionalni razvoj i lokalnu smoupravu Verica Kalanović najavila je na nedavnom Samitu gradova, opština i privrednika da će uskoro otvoriti dve velike teme – preciziranje i proširenje ovlašćenja lokalnih samouprava i utvrđivanje stepena razvijenosti gradova i opština. Ona tvrdi da je sadašnja metodologija utvrđivanja stepena razvijenosti prevaziđena i da se mora promeniti praksa u kojoj se opštine trude da „ostanu nerazvijene kako bi dobile pomoć od države“. U svakom slučaju stigli smo do trenutka kada je neophodan dijalog i konačan dogovor između centralne i lokalne vlasti o političkoj i fiskalnoj decentralizaciji Srbije jer sada postoji ozbiljno nesaglasje u računici ko je iz dosadašnjih „pokušaja“ izašao sa većim gubicima.
Lokalne samouprave su u proteklim godinama zakinute za najmanje 50 milijardi dinara transfernih sredstava i još uvek nisu zakrpile rupe u budžetima iako su izmenom Zakona o finansiranju lokalnih samouprava dobile 80 umesto 40 odsto od poreza na zarade. S druge strane, Fiskalni savet smatra da je država bila široke ruke prema lokalnim budžetima zbog čega je deficit centralnog uvećan za 20 milijardi dinara. I MMF smatra da opštine i gradovi nemaju na šta da se žale jer je procenat transfernih sredstava koje dobijaju u nivou proseka evropskih zemalja. I jedni i drugi smatraju da za „taj novac“ lokalne samouprave treba da preuzmu od države više obaveza, smanje administraciju i, svakako, plate. Istražujući stanje u lokalnim budžetima, novinari okupljeni oko projekta „Partnerstvom kroz decentralizaciju“ dobrim delom negiraju ovakve tvrdnje jer njihova računica pokazuje da je „ćar odneo vajdu“ i da je „dobijeno na mostu izgubljeno na ćupriji“. U zavisnosti od razvijenosti, budžeti gradova i opština su u ovoj godini, zahvaljujući povećanju pripadajućeg procenta poreza na zarade, veći od 120 do 700 miliona dinara. Većina je bar deo tih para uložila u razvoj infrastrukture ili za učešće u projektima koje sufinansira država ili pretpristupni fondovi EU. Međutim u manjim opštinama gde je velika stopa nezaposlenosti, kao i migracija stanovništva ističu da od toga nisu videli veliku korist i da i dalje u najvećoj meri zavise od republičkog budžeta. Pritom, predstavnici svih lokalnih samouprava suočavaju se sa problemom kako da nadomeste izgubljenih pet milijardi dinara koliko su u zbiru zakinuti ukidanjem ili smanjenjem firmarina i drugih lokalnih taksa koje su činile od pet do sedam odsto njihovih budžeta.
Proste i složene računice
Prenošenje nekih državnih nadležnosti na lokalni nivo, bar do sada, pokazalo se da ide uglavnom po principu prebacivanja troškova, ali bez prava suštinskog odlučivanja. Regionalni putevi su ostali u vlasništvu države, ali je teret održavanja pao na opštine i gradove koji jedva da se nose i sa udarnim rupama na lokalnim, pa je posle negodovanja širom Srbije, vlast odlučila da za narednu godinu za tu namenu ipak izdvoji 4,5 milijardi dinara. Lokalne samouprave godinama upozoravaju, da između njih i države nisu rešena svojinska pitanja da se imovina propalih preduzeća čerupa i propada naočigled svih, a opštine se zadužuju kako bi izgradile industrijske zone.
Iz republičkog budžeta za narednu godinu lokalne samouprave će dobiti 35 milijardi dinara, 2,3 milijarde više nego ove, od čega gradovi 9,7, a opštine 25,5 milijardi. I dok čelnici opština i gradova strahuju od novih gubitaka koji bi mogli da donesu najavljeni propisi o uređenju i korišćenju građevinskog zemljišta i zaštiti životne sredine ili besplatna legalizacija, nadjačavaju povici fiskalnih stručnjaka da država neće moći da održi nivo planiranog deficita ukoliko ne smanji izdvajanja za lokalne samouprave. Pritom se nekorektno spominje povećanje zarada u lokalnim samoupravama, a prećutkuje da je i to bila odluka države kao i to da je preglomazan činovnički aparat u nekim opštinama i gradovima „problem u porodici Koalicija“. Pritisnut povikama Fiskalnog saveta i MMF sa jedne, SKGO i lokalnih samouprava sa druge strane, ali i sopstvene odgovornosti za predizborna obećanja, Mlađan Dinkić, ministar finansija, najavio je da će do kraja godine o svemu tome organizovati raspravu u Stalnoj konferenciji gradova i opština. Ali, za ozbiljno rešavanje problema gradova i opština u Srbiji biće potrebno mnogo više od proste računice ko kome duguje. Za početak Srbija bi trebalo da se usaglasi kakav sistem želi. Ako je to decentralizacija, onda konačno treba da utvrdi strategiju njenog razvoja i da se odrekne političkih manira s kraja 19. veka kada su policijski pisari prenosili kmetovima za koga selo da glasa. Da su građani odlučivali ko će predvoditi njihove opštine i gradove po većinskom sistemu, mnogi od sadašnjih čelnika, odbornika i „većnika“, sasvim sigurno, ne bi sakupili ni potpise za kandidaturu, a kamoli dobili priliku da odlučuju u njihovo ime. Sve dok partijska knjižica bude i zaleđina i utočište i sud i kazna, male su šanse da Srbija dobije lokalne lidere kadre da se suprotstave korupciji, sopstvenoj birokratiji i neznanju. I, oholosti, mogli bismo reći, jer počela je sezona usvajanja lokalnih budžeta za narednu godinu, bez javne rasprave, naravno. Tako građani ostaju uskraćeni za pravo da kažu gde žele da potroše svoje pare, a vlasti možda za neku dobru ideju kako da uvećaju prihode.
Očigledno, ako budu želeli, imaće o čemu da razgovaraju predstavnici centralne i lokalne vlasti. Mi danas, takođe, ali pre toga, hvala svima vama koji ste proteklih meseci radili na ovom projektu. Bio je to obiman, težak i dobro obavljen posao.