U najboljem slučaju, moguće je stepenovati nivo veština u prikrivanju mehanizama manipulacije i elegancije u njihovoj primeni. Da li zbog relativne stabilnosti političke scene ili neverovatno velikog broja medijskih kuća, tek, kruševačka medijska i politička scena reklo bi se, ušle su u tu “elegantniju” fazu.
Ako je podatak iznedren iz istraživanja OEBS-a o 755 medija koji u ovom trenutku deluju na teritoriji Srbije tačan, onda je kruševački medijski prostor u odnosu na broj stanovnika možda najzakrčeniji u Srbiji. U ovoj opštini, naime, manje ili više nelegalno (zavisno od toga kada su osnovani) funkcioniše gotovo 5 odsto svih srpskih medija. Program emituje sedam TV i dvadesetak radio stanica, izlaze i dva štampana nedeljnika, a bar desetak medijskih kuća pretenduje na status informativnog glasila. Ovakvu medijsku najezdu teško je objasniti prilično istanjenim tržišnim potencijalom kruševačkog kraja, te se dakle, objašnjenje mora potražiti na drugoj strani – u premisi da, ako ne donosi novac, vlasništvo nad medijima donosi uticaj.
Čaršijska javnost ovdašnje medije je prema političkoj orijentaciji već uveliko klasifikovala od direktno opozicionih do direktno pozicionih, iako se većina redakcija ne bi složila sa svojom pozicijom na ovoj nezvaničnoj listi. Ipak, medijski radnici se uglavnom slažu da za političku boju njihovog informativnog programa nisu “odgovorni” pritisci političkih stranaka, te da je vreme otvorenih pritisaka iza nas. Povremene “varnice” između politike i medija uglavnom prolaze bez trajnijih posledica i većih afera, a medijska kontrola seli se u personalne i ekonomske vode.
MALA “PLESNA” POSRTANjA
Ako izuzmemo očekivano nezadovoljstvo kruševačke opozicione, Demokratske stranke, izveštavanjem od strane opštinskog informativnog glasila, poslednji, mogli bismo reći dnevni pogled na kruševačku medijsku scenu, kao nešto ekscesniju situaciju izdvaja odnos lokalne TV Jefimija, koja po sudu javnosti važi za opoziciono obojenu i aktuelnog predsednika opštine koji je nedavno izjavio da na ovoj televiziji nikada neće gostovati.
Urednik pomenute televizije, međutim, za opozicioni imidž ovog medija “tereti” “nadmeni odnos ljudi u strankama na vlasti prema medijima”, te njihovo izbegavanje da se pojave na ovoj televiziji jer “nisu spremni da odgovaraju na neprijatna pitanja”, a prvi čovek Kruševca svoj stav objašnjava pravom na izbor medija na kome će gostovati, ali i činjenicom da nijedan odgovor ni na jedno pitanje novinarima pomenute televizije nije odbio, te da su im, pod istim uslovima koji važe i za ostale medije, dostupne sve informacije iz lokalne samouprave.
Zanimljivo je da najdrastičniji primeri medijsko-političkog klinča u protekloj godini stižu iz sredine komšijske Kruševcu, a neobična je i činjenica da uspevaju da i Kruševac uvuku u ovu borbu. Reč je o opštini Aleksandrovac u kojoj se duže od godinu dana vodila otvorena borba između dela zaposlenih u tamošnjoj informativnoj kući i opštinskog establišmenta personifikovanog u nedavno smenjenom novom direktoru i glavnom i odgovornom uredniku ove kuće.
Politički izbor domaćina kuće rezultirao je s jedne strane štrajkovima i opstrukcijama od strane kolektiva, a s druge strane razračunavanjem sa takozvanom ”žutom” redakcijom koju je, prema navodima opštinskih čelnika, prethodna DS-ovska vlast ostavila novoj koaliciji. Posla je bilo i za Udruženje novinara Srbije koje je stalo u zaštitu zaposlenih, osnovana je i skupštinska komisija sa zadatkom da ispita stanje u opštinskoj medijskoj kući, bilo je i otpuštanja, pretilo se novim sistematizacijama, pa čak i gašenjem ovog opštinskog glasila čiji je tadašnji direktor zdušno, i po cenu profesionalizma, branio pozicije vlasti koja ga je imenovala. Kako je to u jednom trenutku podrazumevalo i napad na aleksandrovačku organizaciju SDP-a, a s obzirom da opština Aleksandrovac ima i svoj termin na kruševačkoj radioteleviziji, sve je po principu zanimljivog hokus-pokusa stiglo do toga da RTK Kruševac više ne prati ni aktivnosti – kruševačkog odbora SDP-a.
JAVNO JE POLITIČKO
Genezu odnosa političara i medija u Kruševcu, nakon petooktobarskih promena najlakše je pratiti na primeru opštinskog glasila, RTK “Pobeda” koje se i danas u značajnom procentu finansira iz opštinskog budžeta. Već posle čuvenih kriznih štabova od kojih su prvi ustoličeni baš u ovoj tromedijskoj kući, usledilo je “treniranje strogoće” od strane nove vlasti, te njeno kažnjavanje za preddemokratske grehe. Tako se dogodilo da je za poslednjih pet demokratskih godina Javno preduzeće RTK “Pobeda” promenilo čak četiri upravljačke garniture, a da su prvi direktor i glavni i odgovorni urednik ove kuće ostavke podneli nakon jednog telefonskog poziva tadašnjeg predsednika Skupštine opštine. Njihov tadašnji greh bio je objavljivanje saopštenja u kome opštinski odbor SPO proziva predsednika za troškove i motive njegovog putovanja u Grčku. Tog trenutka između prvog čoveka Kruševca i opštinskog glasila kreće pravi rat, a direktori i uređivački timovi se kratko zadržavaju i odlaze uz mnogo buke.
To je, istovremeno i period razdora u tadašnjoj vladajućoj koaliciji koju su i na lokalu činili DS i DSS. Iako formalno očuvana do raspisivanja lokalnih izbora, suštinski je ova koalicija više od godinu dana trpela postupke reanimacije. Nakon sprovođenja lokalnih izbora, političke prilike mogle bi se smatrati relativno mirnim. Vladajuća koalicija, ista kao i na republičkom nivou, sa relativno stabilnom većinom u Skupštini, jaka opozicija predvođena Demokratskom strankom koja je u lokalnom parlamentu osvojila pojedinačno gledano, najveći broj odborničkih mandata, uvode lokalnu samoupravu u stabilno funkcionisanje.
U novoj podeli uloga, mesto prvog čoveka opštinskog medija pripada DSS-u, lideru vladajuće koalicije, a uticaj na medijsku sferu sa ogoljenog mehanizma direktnog pritiska, u protekloj godini seli se u mnogo sofisticiranije vode.
PARE I AUTOCENZURA
Ostatak kruševačke informativne scene koji nema priliku da zavuče ruku u državnu kasu – kontrolišu neke druge kase. Vlasničke najpre, a zatim i kase onih od čijeg oglašavanja zavisi preživljavanje. U tom svetlu nije bez važnosti činjenica da je u ovom trenutku možda najveći deo marketinškog kolača u Kruševcu u rukama javnih preduzeća, što opet, na mala vrata, otvara političku priču. Možda ne toliko zbog zahteva pomenutih komitenata, koliko zbog novinarskog zaziranja od njihovih eventualnih primedbi.
Priča o autocenzuri, iako ni malo nije popularna u novinarskim krugovima, predstavlja neopravdano minimiziran problem novinarstva u lokalnim sredinama. Teškoće lokalnog novinara koji sve junake svojih priča susreće svakodnevno, čija i inače siromašna egzistencija možda zavisi od jednog uvređenog oglašivača, čiji poslodavac baš ne mari preterano za kvalifikaciju i profesionalizam u situaciji kad pred redakcijskim vratima čeka na desetine spremnih da ma za koje pare zauzmu njegovo mesto, često se olako podvrgavaju osudi i, izvesno, pogoduju bokorenju ograda, kočnica i ziheraškog igranja po žici.
U svakom slučaju, smisleni odgovori na sva novinarska iskušenja tek će uslediti – kada se okonča proces zakupa lokalnih frekvencija i privatizacije medijskih kuća i kada ti potezi u lokalnu medijsku priču unesu red – ili možda haos.