– Ključni problem održivog razvoja
u Kruševcu je nedostatak lokalnog ekološkog akcionog plana kao krovnog
dokumenta koji i sa ekološkog i sa envirološkog stanovišta daje odgovore na
pitanja koji su to prioritetni potezi i kojim redom ih treba preduzimati da bi
se obezbedilo zdravo upravljanje okruženjem i minimizirala degradacija
prirodnih sistema

– Inicijativa za izradu lokalnog
ekološkog akcionog plana, koju je pre desetak godina pokrenuo Ekološki
pokret”Bela breza”, a koja je potom bila i tema EXCHANGE programa lokalne
samouprave, iz nekog razloga nije dovedena do kraja, tako da Kruševac nikada
nije dobio ovaj dokument. Kao posledica toga je činjenica da se ekološke
institucije koje su, kao pozitivan efekat pomenutog programa osnovane na nivou
lokalne samouprave, i dalje bave samo saniranjem posledica, a ne uklanjanjem
uzroka degradacije životnog okruženja – ocenjuje Viktor Domjan, dugogodišnji
predavač u ovdašnjem ABHO centru, svojevremeno i savetnik Privredne komore
Sbije i Crne Gore u Odboru za opasne i štetne materije, posvećeni borac za zaštitu
životne sredine i jedan od osnivača “Bele breze”.

 

On smatra da bi donošenje akcionog
plana u oblasti ekologije uslovilo i izradu veoma važne studije o stanju
kvaliteta vazduha, vode i zemljišta, u odnosu na period kada je industrija
intenzivno radila, a Kruševac bio visoko industrijski razvijen grad. –
Opasnosti koje našu sredinu vrebaju u ovom trenutku tiču se i odgovornosti
novih vlasnika privatizovanih preduzeća u preduzimanju mera zaštite kako od
hemijskih akcidenata, tako i od kontinuiranih zagađujućih procesa, odnosno u
primeni sistema prečišćavanja otpadnih voda i vazduha – smatra Domjan.

 

Srednje zagađen

 

Po Domjanovoj proceni, Kruševac
trenutno spada u red srednje zagađenih gradova, a “najbolnije” tačke su degradirani
vodotokovi, nagomilavanje komunalnog otpada na divljim smetlištima, izostanak
sanacije gradske deponije, kao i činjenica da sav opasan otpad, izuzev
medicinskog završava na smetlištima.

 

– Za razliku od ostalog,
medicinski otpad dobio je odgovarajući tretman, otvaranjem regionalnog centra
za prikupljanje i uništavanje ove vrste opasnog otpada pri ovdašnjem
Zdravstvenom centru, dok se za elektronski otpad, odnosno sve vrste opasnog i štetnog
otpada ne nagoveštava nikakvo rešenje i on završava takođe na divljim
deponijama. To je posebno opasno kada je reč o 
upotrebi pesticida i njihovom odlaganju.

 

Redovne analize koje stručnjaci okuljeni
u Ekološkom pokretu “Bela breza” kontinuirano rade sa nekoliko mobilnih
laboratorija, pokazuju da su svi elementi životne sredine u Kruševcu zagađeni,
navodi Domjan.

 

– Kvalitet vazduha u Kruševcu je
prilično degradiran, naročito na najfrekventnijim punktovima, s obzirom na to
da najveći deo zagađenja potiče od saobraćaja. Dobra strana je u tome što se
gasifikacijom i uvođenjem centralnog grejanja smanjuje nivo zagađenja jer se na
taj način smanjuje i broj individualnih ložišta.

 

Kvalitet tekućih voda različit je
kada je reč o manjim i većim vodotokovima. Kruševac je omeđen sa dve velike
reke: Zapadnom Moravom i Rasinom, i mogu reći da nije ništa značajno urađeno da
ne dođe do zagađenja. Ekološke patrole "Bele breze" utvrdile su
prisustvo hemijskog zagađenja, čak i prisustvo žive i fenola u Zapadnoj Moravi,
visok nivo hemijskog zagađenja nosi takozvani Srnjanski potok koji izvire u
blizini gradske deponije i uliva se u Zapadnu Moravu, kao i Pepeljuša, reka
koja iz susednog Aleksandrovca donosi visok nivo i hemijskog i organskog zagađenja.
Što se Rasine tiče, ona spada u drugu A klasu voda, što znači da se uz
minimalno prečišćavanje može koristiti i kao voda za piće. Hemijski sastav vode
je takav da sadrži elemente srebra, zlata, radijum i druge oligoelemente što
joj daje lekoviti karakter. Lokalno stanovništvo se, međutim, nedomaćinski
odnosi prema ovom "leku koji teče", jer u nju bacaju sav otpad, čak i
individualne kanalizacione vode ispuštaju u tu reku.

 

Kruševački Vodovod je, navodi
Domjan, pokrenuo izradu projektne dokumentacije za odvođenje komunalnih
otpadnih voda sa područja čitavog grada, čime bi se zaštitila i Rasina ali i
ostali vodotokovi koji služe za navodnjavanje usitnjenih povrtarskih parcela. –
To je međutim prilično skup projekat za koji se tek traže izvori finansiranja i
koji će svakako morati etapno da se odvija – ocenjuje on.

 

Poseban tretman za jezero

 

Posebno važan segment zaštite
morao bi da se odnosi na jezero Ćelije, sa koga se Kruševac, ali i okolne opštine
snabdevaju vodom za piće, smatra naš sagovornik.

 

– U jezero Ćelije uliva se Blatašnica,
reka koja sa područja opštine Blace donosi velike količine organskog i
hemijskog zagađenja. Još uvek nije okončana stručna rasprava da li jezero treba
podvrgnuti posebnom tretmanu filtracije, ili će tu funkciju preuzetu priroda
kroz barsku vegetaciju koja se javlja na početku uliva Blatašnice u jezero.
Jedno je sigurno: jezero Ćelije mora da ima poseban tretman, da se spreči divlja
gradnja, da se izmesti magistralna saobraćajnica, da se spreči ulivanje zagađenih
vodotokova i da se okolno zemljište ne obrađuje jer izaziva cvetanje jezera pošto
nema dovoljne količine kiseonika, te da se obezbedi areacija jezera – precizira
Domjan.

 

I za jezero, i za ostale
vodotokove, ali i kompletno životno okruženje od ključne važnosti je, smatra
Domjan, uvesti red u odlaganje komunalnog otpada. – U strukturi otpada prema našim
istraživanjima 60 do 70 odsto čini PET ambalaža, ostatak čini papir, staklo i
organski otpad. Veliki deo komunalnog otpada završava na obalama reka, potoka,
zabranima i slobodnim površinama gde niču divlja smetlišta pa čak i čitave
deponije. To je i ekološko, ali i ekonomsko pitanje. Zato što ne postoji sistem
organizovanog zbrinjavanja, takođe ne postoji ni selekcija otpada u domaćinstvima,
na otpad se još uvek gleda kao na nepotrebno smeće, a ne kao na mogući izvor
sirovina, odnosno ekonomsku kategoriju.

JKP je uložio dodatni napor da
promoviše selektivno odlaganje otpada, postavljanjem izvesnog broja odgovarajućih
kontejnera u gradskoj sredini, ali još uvek imamo mešanje otpada zbog
neadekvatne edukacije i nerazvijene ekološke svesti.

 

Važan građanski aktivizam

 

– Stanje životne sredine može se
sagledati sa ekološkog i envirološkog aspekta. Ekološko stanovište nam odgovara
na pitanja šta gde, kada i kako se nešto dogodilo u životnom okruženju, ali ne
i zašto. A envirološko gledište nam govori zašto se nešto dogodilo, odnosno
pomaže da se definišu i implementiraju buduća rešenja osnovnih enviroloških
problema. Kruševački ekolozi i envirolozi, uglavnom okupljeni oko Ekološkog
pokreta "Bela breza" poslednjih desetak godina pokušavaju da kroz naučno-stručni
rad, analize, istraživanja, ali i konkretne akcije uređenja, pokrenu procese
upravljanja životnim okruženjem. Smatram da je ta vrsta građanskog angažovanja
veoma važna – ocenjuje Viktor Domjan. – Kao najvažnije “Brezine” akcije mogu da
izdvojim istraživanje otplinjavanja deponije u Srnju, pri čemu je utvrđeno da
stvoreni biogas nije dovoljan za profitabilnu eksploataciju, ali je istraživanje
imalo za cilj i da upozori na to da je ova deponija, iako spada u kategoriju
sanitarnih, još uvek samo odlagalište i da predstavlja veliku opasnost po stanje
životne sredine u okolnim selima. Kroz projekat “Zaštitimo Rasinu – lek koji teče”
osim konretnih akcija čišćenja obala, pokušali smo da skrenemo pažnju na značaj
sistemskih rešenja za zaštitu ove reke, projekat "Deponije pred vratima
imao je u fokusu odlaganje komunalnog otpada i edukaciju za selektivno
prikupljanje reciklažnog otpada, a nedavno smo okončali i projekat lobiranja
pod nazivom "1000 potpisa za 1000 kontejnera" kojim smo pokrenuli
kampanju da se i seoske sredine uključe u sistem organizovanog iznošenja smeća.

 

Edukacija, edukacija, edukacija!

 

– Problemi u životnoj sredini
posledica su interakcija prirodnih i kulturoloških sistema, pri čemu ovi drugi
nikako nisu u domenu ekologije, što znači da su problemi kao što su urbani rast
stanovništva, iscrpljivanje prirodnih resursa i zagađivanje ekosfere dobrim
delom uzrokovani činjenicom da stavovi, vrednosti, verovanja ljudi, često
dovode do njihovog ponašanja koje je inkompatibilno sa funkcionisanjem
prirodnih sistema. Zato je njihovo rešavanje nemoguće bez uzimanja u obzir
kulturoloških faktora. A uticaj na te faktore spada prvenstveno u domen
edukacije – naglašava naš sagovornik. – Ekološki pokret “Bela breza se od
osnivanja u najvećoj meri bavi baš edukacijom lokalnog stanovništva, ali je to
nedovoljno i trebalo bi da, uz pomoć gradskih institucija i javnog komunalnog
preduzeća, bude mnogo intenzivnije i redovnije. Ipak, mogu da pohvalim
situaciju u školama sa kojima “Bela breza” uspešno sarađuje, i gde je ekološka
edukacija ušla i u nastavne programe, a ekološke sekcije veoma aktivno rade i
na nivou lokalnih sredina u kojima se škole nalaze – ocenjuje Domjan.

 

On upozorava da se posebno važan
deo edukacije odnosi na pitanje zdravstveno bezbedne hrane, poštovanja karenci
preparata za zaštitu bilja, odnosno edukaciju seoskog stanovništva za pravilno
rukovanje sredstvima za zaštitu bilja.