Bašalipe ano „Mikser hauso“ sikavel numa jek tar e riga po drumo Romane karvanose tar o artistikanipe kaj crdija ko decembri nakhle brešeste andar o Smederevo, a kale thaj đibrešeste trubul te trujarel da bišore forura ani Srbija.
Tar e 2006-to breš, kana crdije pi karijera, đi akana, avral bašalde prekal 600 konceratura. Sasa pe emdžangle kherutne, evropikane zhaj lumijake festivalura thaj resle barikani evropikani karijara.
O Dragane Ristić, frontmeni tar e grupe „Kal“ bijando si Valjevo. Diplomirisarda je, palal gova magistiririsarda da, po Fakulteti drammikane artistikake po Univerziteti ano Beogrado. Vov taj leso bend sikardaren emšukar dikljipe bararimase dženengo ko romano minoriteti, save naj numa aristura, me aktivikane promotera marimase baše manuškane čačunimata, resle te specifikan miks „rok en Roma“ kerdol pinđarutno ani Srbija, regioni thaj buleste ki lumija.
Fundano si Romano kulturako maškaripe, tar i asocijacija e intelektulacura romane thaj gađikane nacijenge, savego si fundikano targeti kulturaki afirmacija baše Roma.
Rat ko jakha hramosardimase Lumijako Romengo give bend „Kal“ bašalda ano beogradikano „Mikser haus“. Sar specifikane avutne sasa lese e Nina Badrić thaj o Marčelo, a e dikljinde sasa len šaipe te dikhen thaj interaktivikanu čuvdino „Džane li ko sem me“.
Ikljipe ano „Mikser haus“ sikljardarel nma jek stacija po drumo tar o Romano karavani artistikastar savo crdija ko decembri nakhle brešeste andar o Smederevo, a kale thaj đibrešeste trubul te trujarel da bišore forura ani Srbija. Ideja kale astarimaso tar o Romano kulturako maškaripe pindžrdipe e dikljiamen romane manu[endar, pind\arutne Roma ki lumuja, temasa tar e Roma ane lumijaki kinematografija…
Rita Hejvort, Čarli Čaplin, Pikaso, Elvis Prisli save daja sasa pind\arde Roma lumijake?
– Te phena, Žuselino Kubičeko, jek renesansiniksan političari anglalbešutno ko Brazili tar 1956. đi 1961. berš. Maškar buteder projektura save šajsine te crdarel em agorili završi sasa da e Brazilija, nevo šerutno foro tar o Brazili.
Sar si e Roma siksvde ani srbikani kinematografija?
– „Romano abav“ tar o kako Ilija Stanojević jek si tar e jekutane srbikane filmura, korkori golesa šaj te phena kaj i srbikani minematografja tar piro anglunipe pa đi avgive kerdarelape e Romenca. Von si hramope thaj paćin „Kidarne e pora“ thaj e filmura tar o Emir Kusturica, pučipe si numa sar si e Roma an sa gola filmura sikade. Dukhadimase, Na žalost, buteder rigasa savo tatarel astarde stereotipura. Praktikane jekutno, ma na gakhi šukar filmi, savo e Romen sikada afimatikane si „Guča“ tar o Dušano Milić.
Naj li pinta tar o bioskopsko pohtan dur pocikno problemi tar gola kaj šaj te dičhodon pe sajek phirno?
– Avgivesutne amalipa po na Zapado si multikulturalikane thaj ni pindžaren ulavipe, ani Istokani Evropa, korkor golesa thaj po Balkani sa si averčhande. Ano pučipe si jek kikavi. Anglune parolasa tar o jekhipe sasa učhardi diskriminacija, a injavardešende si putardi „Pandoraki kutija“. E Roma kerdile emdukhado targeti praktikane ane sa phuva „istokane blokoste“. An sajek ke lende si pocikne me pobare kupe save putardeste me garadune mardarenpe bašo rasizmi.
Sar si andi Srbija?
– pučipe si tar e regija đj ki regija. Ki Vojvodina si daja majputardi, golese kaj si naturasa multietnikani. Kerdol mange kaj si etnikani distance majbari mamnuj e Roma ani Zapadnikani Čini mi se da je etnička kaj pe nisavo šajipe ignorišilpe lengo vestipe.
Plale, me si, kana čhuvdon e thema ko Balkani, šajipe ani Srbija pale khanč pošukar. Ano U intelektualno gndipe emzuralo romano miškopre si kate, thaj moldine ideje thaj akcije phangle si bašo bararipe vestimaso e Roma thaj lenge čačipena sajek crden katar.
Roma, pale, thaj daja naj kozom trubul čhute ano politikano džuvdipe. Sose si gija?
– politikano establišmenti sikavel kaj naj interesi baši politikani participacija ke Roma, moldo kaj najlen šaipe te dikljaren so si tharinipe, a gova si but loko te dikhili demografikani analiza. Baro nataliteti savo si ke Roma politikane partije daja ni dikhen sar šajipe, te golese ni keren khanči korkori pese. Avere rigate ani Srbija naj tradicija tar e romane politikane partije, a kala kaj si kerdarde daja inčardon ani edipalno faza.
E Romenge si paše sa but moldo te aven len lenge politikane partije, nima gija šaj te te kerdaren pobaro uljipe ano andipe šajimase. Sa jek ka aven li von pe jek me dujto rig, trubul te aven len lengo targeti – suštinako jekhalipe thaj statutikano bararipe e Roma ano amalipe
E Romengo than krdardilo li pošukar an kala palune breša?
– Romane thanesa crdarde pocikne politikane riga save ano kerdipe si len tarketi kerdaripe forutno amalipe. Me baro džnglipe si kaj baro kerdepe đi akana si po bararipe e Romengo than kerdardo najis ćićidimase avral.
Šaj li e kultura te kerdarel ciknjardipe ki etnikani distanca?
– Sa rte mardaren pe e Roma pe čačipenenge trubun te sikljon tar e afroamerikanacura, me tar lengo trajo. Ni e afroamerikancen pe droma ikalda o Martin Luter King, me o Džejms Braun, bašaldane, sportistura…
Bašalipe si praktikane jekutano segmenti an savo si e Roma jekhavne.
– Apsolutno sem gole vaćardimasa.
Me gijalte da maškar tumare amala naj but tar gola save si kaj po zori so si len ane va molde te den bararimase pire bešutanenge.
– Trubul te kerdol jek izdramata romane bašalimaso savo bi avela ašundalo, amalikano angažujume koncepti. Bašalipe si amaro emšukar kerdutno savo šaj te moldara ano maripe amare interesurenge. Amenge ačhel brendiripe e nacijako, a andar o bašalipe thaj kultura pe emšukar rig šaj te sikadol kaj e Roma naj mangipe devlenge, ćorupe, rupunalo dand, čordikanipe thaj khandinalipe.
Dragan Ristić, kupa „Kal“
Marija Obrenović